De voordelen van een ethisch gesprek met Lego Serious Play: ‘Iedereen doet en denkt mee’

Een strategie, visie of proces ontwikkelen. Een nieuwe technologie, datatoepassing of andere innovatie in de school introduceren. De mini-workshop ‘Ethisch gesprek met Lego Serious Play – Ethical Design’ van Mark Trimpe (VISTA College) laat zien hoe je met Lego een ethisch landschap creëert waarin ieders inbreng even belangrijk is. “Iedereen aan tafel doet en denkt mee. Ook degenen die het lastig vinden zich te uiten of moeite hebben abstracte begrippen te verwoorden.” 

Tekst: Paul Kattestaart
Fotografie: Tim van de Kuilen

Bouw in drie minuten een toren, luidt de opdracht van facilitator Mark Trimpe. Hij is programmamanager digitalisering aan het VISTA College en teamlid van het programma ‘Doorpakken op digitalisering – Data-ondersteund onderwijs’, vanwaaruit deze sessie is ontwikkeld. Tijdens een mini-workshopsessie laat hij in een uur zien hoe je met Lego kunt werken aan een gezamenlijke taal en gemeenschappelijk waardekader. Bouwen met blokjes, van abstract naar concreet.
Aan een tafel in het midden van het lokaal gaan drie docenten aan de slag met hun persoonlijke basiskit Lego Serious Play. Rondom kijken zo’n 25 onderwijsprofessionals toe hoe zij met blokjes, verbindingsstukken en andere plastic onderdelen hun gedachten vormgeven. Door middel van deze warming-up voelt iedereen zich gelijkwaardig. Daarbij hebben de meeste mensen positieve associaties met Lego en weet iedereen hoe een toren eruitziet.
Staand voor een groot met sheets, legt Mark het doel van deze opdracht uit: deelnemers bekend maken met de set constructiematerialen die voor allen exact hetzelfde is, én een gelijkmatig speelveld creëren. “Je kunt een workshop doen met bijvoorbeeld studenten, docenten, informatiemanagers, leden van het college van bestuur.” Maar juist voor studenten werkt deze methode heel goed, benadrukt Mark. “Het stelt hen in staat op vanuit een voorbeeld en/of gevoel tot abstracte waarde te komen. Een eigen voorbeeld representeert ‘een waarde’ waardoor ze in staat zijn zich te mengen in een abstracte verkenning.”

Toren van ethische dilemma’s

Als de torens klaar zijn, lichten de bouwers hun constructie toe. De eerste ging voor een kleine toren vanwege de beperkte tijd (een gemiddelde workshop duurt 2 tot 2,5 uur, deze een uurtje). Ze koos niet bewust voor een groen blokje, maar wel voor een trap en vlag, omdat je met de eerste boven kunt komen en de tweede daar dan kunt planten. “Want het is altijd fijn als je weet dat je het hoogtepunt hebt bereikt.” De tweede bouwer heeft een ‘georganiseerde toren, gesteund door mensen’ neergezet. De kasteelelementen hebben geen speciale betekenis, maar vond hij ‘gewoon leuk’ en kende hij nog uit zijn jeugd. Voor de derde bouwer staat een hoge, slanke ‘toren van ethische dilemma’s’ op tafel. “Hij staat als een rots, maar heeft een wankel fundament. Als er een verkeerde beslissing genomen wordt, valt hij om, met alle innovaties die net niet genoeg gevalideerd zijn.” Waarna hij lachend de daad bij het woord voegt: de toren stort in elkaar en de Lego-onderdelen kletteren over tafel en op de grond. Als de hilariteit onder bouwers én kijkers is gezakt vraagt Mark: “Hebben jullie aan elkaar nog vragen over de torens, de keuze voor bepaalde blokjes of kleuren?”
De vier vaste stappen van de Lego Serious Play-methode doorlopen: de vraag stellen, bouwen, delen en reflecteren. De laatste twee stappen vormen voor Mark de essentie. “Je stelt alleen maar vragen over het bouwwerk: uitleg, overwegingen, accenten. Puur om voor iedereen een veilige omgeving te creëren. Nu is het bouwen van een toren niet zo spannend, maar straks bij het creëren van waarden is het interessant om een bepaalde materie, technologie, databron te doorgronden. Wat betekent die voor ons als organisatie? Daar zit de meerwaarde van deze methodiek.”

Referentiekader creëren

Het fijne aan deze methode is, zegt Mark, “dat iedereen aan tafel meedoet en meedenkt. Ook degenen die het lastig vinden zich te uiten of moeite hebben abstracte begrippen te verwoorden. Even zonder laptop of telefoon ‘quality time’ met elkaar.” Hij vindt Lego Serious Play perfect voor ethische gesprekken, omdat de deelnemers een gemeenschappelijk taal ontwikkelen, een referentiekader creëren zonder dat discussie of overtuigingskracht nodig zijn. Door met creaties te werken worden verbindingen en relaties tussen componenten duidelijk, concreet en begrijpelijk gemaakt. Het idee achter de – wetenschappelijk onderzochte en onderbouwde – methodiek is dat je niet te veel nadenkt, maar direct doet.
Mark verzorgt ook workshops met verschillende afdelingen binnen VISTA. “Iemand van bijvoorbeeld Informatiemanagement of een ICT’er spreekt een andere taal dan een docent. Bij overleggen praten ze langs elkaar heen. Dat kun je hiermee voorkomen, zonder in jargon te belanden. De focus ligt op je bouwwerk en laten zien wat je bedoelt. Met bouwen proberen we de complexiteit te doorgronden.”

Van individu naar gezamenlijke waarden

Uitgangspunt van de workshop kan elke (ethische) vraag zijn. Bijvoorbeeld: Is het goed om een chatbot voor onderwijskundige doeleinden gebruiken?  Moeten we de keuze van de student leidend laten zijn als dit niet direct leidt tot een optimale uitkomst? Is het verantwoord om AI in te zetten bij studiedata? Maar ook meer algemene vragen kun je met Lego onderzoeken, zoals: Hoe gaan we om met studiedagen? Hoe richten we een proces in? Of voor studenten: Hoe ziet mijn leerroute eruit? De workshop is maatwerk, zegt Mark, “de precieze vraag en wat je daarmee wilt bereiken, wordt in het voorgesprek geformuleerd.”
Deze middag krijgen de bouwers de vraag voorgelegd: Wat vind jij belangrijk binnen het onderwijs? Mark wil achterhalen welke waarden centraal staan in hun beleving van onderwijs aan studenten en in hun eigen rol als docent. Terwijl het trio aan de slag gaat, vertelt hij: “We beginnen altijd bij het individu en werken toe naar een set van gezamenlijke waarden: publieke waarden, kernwaarden, organisatiewaarden. Vervolgens verkennen we wat die waarden voor ons als groep of organisatie betekenen en hoe we ze kunnen beschermen, met welke actoren en items. Zo creëren we met elkaar een ethisch landschap.” De kernprincipes, argumentatie en gemaakte afspraken worden uiteindelijk geborgd door deze vast te leggen in een filmpje, om later op te kunnen terugvallen.

Nieuwe inzichten

De eerste bouwer heeft een soort auto met naar binnen gekeerde wielen gemaakt. Het voertuig representeert het project van een student die vragen durft te stellen bij iets dat allang bestaat, licht ze toe. “Waarom doen we dat eigenlijk altijd zo? Op die manier komt hij tot nieuwe inzichten, net als de begeleidende docent.”
De constructie van de tweede bouwer symboliseert de ‘onderwijscontext’ met enerzijds de school en anderzijds het bedrijfsleven, dat vooral op jacht is naar geld, maar ook een duurzame component heeft. De studenten kunnen volgens hem alle kanten op: “Het is een echte yin-yangstrijd. Ze moeten de leerroute kiezen die het beste bij hun past. Hen daartoe in staat stellen, vind ik het belangrijkste.”
De twee poppetjes van de derde bouwer staan voor de student en een docent of klasgenoot. “In elk geval iemand die ervoor zorgt dat de student zich verder kan ontplooien, in zijn opleiding, maar ook als individu.”
Bij de reflectie op elkaars creaties gaat het onder meer over de invloed van het bedrijfsleven op het onderwijs, leren in een veilige omgeving en opleiden voor een functie waaraan de arbeidsmarkt straks misschien geen behoefte (meer) heeft.

Bouwen zonder hiërarchie

Mark destilleert drie kernwaarden: autonomie, creativiteit en vrijheid. Als de tijd het had toegelaten, zouden ze nu vanuit de drie creaties in overleg één gezamenlijk bouwwerk samenstellen waarin deze waarden tot uitdrukking komen. In een normale sessie met meer deelnemers had de tafel in deze fase vol gestaan met modellen waarmee letterlijk wordt geschoven. De optimale sessie kent maximaal acht deelnemers en ook als er acht kernwaarden uitkomen, is dat goed, zegt hij. “Iedereen doet ertoe, er wordt zonder hiërarchie gebouwd: wat iemand van belang vindt, komt op tafel, ook als anderen die waarden niet zien.”

In de afsluitende vragenronde vertellen twee collega’s uit het publiek die eerder aan een echte workshop deelnamen dat de Lego Serious Play-methode goed is bevallen. Onderwerp was de positionering van hun afdeling binnen de onderwijsorganisatie en alle deelnemers hadden een andere functie. “Het is leuk dat je gaat rondlopen en met de uitleg van de ander iets kunt, ook zelf. Ik stond aanvankelijk sceptisch tegenover het ‘spelen met blokjes’, maar het was een fantastische middag, waarin we bereikten wat we wilden.”

Aa
Wil je ook aan de slag op jouw school met Ethiek Lego Serious Play – Ethical Design? Stuur een berichtje naar m.trimpe@vistacollege.nl