Digitaal moreel kompas; naar een digitaal weerbare samenleving
De afgelopen jaren is er in het onderwijs aandacht besteed aan digitale weerbaarheid en digitale criminaliteit. En die aandacht is onverminderd belangrijk. De politie ziet een forse toename van cybercrime, in het eerste kwartaal van 2021 verdubbelde het aantal geregistreerde digitale misdrijven ten opzichte van het jaar ervoor. Binnen het MBO onderwijs zijn een aantal goede initiatieven genomen om jongeren weerstand te laten bieden tegen digitale criminaliteit. Zo heeft het Edulab van ROC van Twente cyber koffers van het centrum voor criminaliteitspreventie en veiligheid (CCV) aangeschaft. En het Noorderpoort College en ROC Friese Poort werken beiden samen met Fers om met behulp van o.a. de Data Detox Kit jongeren bewust te maken van hun digitale voetafdruk, privacy en desinformatie. Maar is deze aanpak voldoende? Hoe kunnen wij jongeren op een gezonde, veilige en kritische manier alle kansen van de digitalisering van de maatschappij laten benutten?
Daarvoor is een diepere laag in digitale weerbaarheid nodig. Het begint met het investeren in kennis en vaardigheden. Denk daarbij aan digitale veiligheid: over vaardigheden zoals het veilig omgaan met wachtwoorden, het herkennen van phishing en verschillende vormen van digitale criminaliteit. Aan digitale gezondheid: over ons gedrag in relatie tot technologie, over een gezonde relatie met de smartphone en het creëren van sociale veiligheid in het digitale domein. En aan digitale soevereiniteit: over een kritische houding ten aanzien van organisaties die persoonlijke data verwerken, de effecten van algoritmen op het dagelijkse leven en het op waarde wegen van informatie (mis- en desinformatie en complottheorieën).
Kennis en vaardigheden bieden een fundament om met elkaar in dialoog te komen over de wijze waarop wij willen samenleven in de digitale wereld. En die dialoog is nodig voor die diepere laag in digitale weerbaarheid. Cyberpesten en vormen van digitale criminaliteit vinden hun oorsprong vaak bij kattenkwaad, jongeren die grenzen opzoeken. Door vroegtijdig in het onderwijs de dialoog te stimuleren over de wijze waarop wij willen samenleven in de digitale wereld creëer je een sterker bewustzijn in de omgangsvormen die we met elkaar hebben in Whatsapp groepen of bijvoorbeeld gameplatformen. Belangrijk daarbij is om je werkelijk te verdiepen in het digitale leven van jongeren, niet te snel veroordelen en geen directieve gedragsregels op te leggen. Stimuleer jongeren om op basis van eigen en publieke waarden in dialoog te komen. De begeleidingsethiek van Peter Paul Verbeek en Daniel Tijink is daar een goed instrument voor. De begeleidingsethiek gaat, in tegenstelling tot veel andere ethische benaderingen, niet over een menselijke beoordeling, een ‘ja of ‘nee’ maar om de ‘hoe’ vraag. Dialoog over waarden staat daarin centraal. Het laat jongeren nadenken over (mogelijke) effecten van digitaal handelen op het digitale of fysieke leven van anderen. Denk bijvoorbeeld aan omgangsvormen in Whatsappgroepen. Veel jongeren ervaren berichten als ongewenst en intimiderend. Door de komst van synthetische media, zal dit naar alle waarschijnlijk alleen maar verder toenemen. Een voorbeeld is de populaire app Wombo, een app waarbij je een videoclip kunt creëren door een foto te uploaden. Dit is een vrij onschuldige app, maar synthetische media worden ook gebruikt voor minder onschuldige toepassingen. Een voorbeeld is fakeapp. Een app waarmee je gezichten kunt veranderen in bestaande filmpjes, bijvoorbeeld porno of onthoofdingsfilmpjes. Een uitgelezen kans om kattenkwaad uit te halen, waarbij de effecten op het werkelijke leven van anderen groot kan zijn. Denk bijvoorbeeld aan een familie waar eerwraak speelt. Door jongeren in dialoog te laten komen over eigen en publieke waarden hopen we preventief te werken aan cyberpesten en vormen van digitale criminaliteit.
Kennis, vaardigheden en een dialoog op basis van waarden, vormen samen het digitaal moreel kompas. Een wegwijzer naar een samenleving waarbij jongeren op een veilige, kritische en gezonde manier alle kansen van de digitalisering kunnen benutten.
ROC Friese Poort, Friesland College, Noorderpoort, Drenthe College en Alfa College trekken als noordelijke ROC scholen samen op in het vormgeven van lessenserie. De landelijke werkgroep digitaal burgerschap is als onderdeel van de strategische agenda digitalisering mbo van de MBO-Raad, saMBO-ICT, Kennisnet, SURF en aangesloten MBO scholen een belangrijke katalysator in de aandacht voor digitale weerbaarheid. Het ziet digitale weerbaarheid als een belangrijk onderdeel van digitaal burgerschap.
Renze Tjoelker
Practor Digitale Weerbaarheid
ROC Friese Poort
0621705275
https://www.rocfriesepoort.nl/publicatie-digitaal-moreel-kompas
https://www.rocvantwente.nl/over-ons/nieuws/2020/09/corona-activiteit-cybercrime-escapekoffers.html
https://www.rocfriesepoort.nl/fp-stories-democratie-verkiezingen-21
https://ppverbeek.org/2020/11/10/guidance-ethics-approach-available-for-download/
https://publicatiesdoorpakken.nl/publicaties/digitaal-burgerschap/